Tradycja malowanych jajek wykorzystywanych w celach obrzędowych sięga na długo wcześniej niż tradycje chrześcijańskie. Najstarsze znaleziska sięgają IV wieku przed naszą erą, a co ciekawsze malowane jajka, związane głownie z pochówkami znajdowano zarówno na terenie Europy, jak Afryki i Azji.
Symboliczne znaczenie pisanki składa się z dwóch części składowych, po pierwsze, znaczenie samego jajka, w którym zawarty jest żywy zarodek koguta, oraz drugie znaczenie umieszczonych na nim znaków symbolicznych. Z tego powodu pisanek nigdy nie gotowano i nie spożywano. Nie używano ich również do zabaw, ponieważ były one oznaczone magicznymi symbolami związanymi z dawnymi wierzeniami, a świadomość ich kulturowego znaczenia zachowała się aż do XX wieku.
Na Ukrainie – uważanej za kolebkę europejskich pisanek – istniały dwa rodzaje farbowanych jajek: kraszanki i pisanki.
Kraszanki to gotowane jajka barwione na jeden kolor: żółty, czerwony, zielony, niebieski, fioletowy. Używano ich, jako pierwszą potrawę podczas śniadania wielkanocnego i wykorzystywano w wielkanocnych zabawach.
Pisanki – jajka surowe z naniesionymi na nich symbolicznymi rysunkami i zabarwione zwykle na trzy , cztery kolory. Pisanka związana była ściśle ze starymi wierzeniami słowiańskimi związanymi z kalendarzem ludowym. W „Wełykodnia” świętowano zwycięstwo słońca nad ciemnością, życia nad śmiercią, wiosny nad zimą, a jako symbol słońca darowano sobie „piękne jajka”.
Po przyjęciu chrześcijaństwa wraz z jego świętami kalendarzowymi, jajko zaczęło pełnić ważną funkcję w chrześcijańskiej obrzędowości i wspaniale odnalazło się w zwyczajach ludowych.
• Jajka pisały wyłącznie kobiety, najczęściej w spokoju i wieczorami, aby do domu nie przeszedł ktoś obcy i nie „zauroczył”
• Dziewczęta podczas pracy miału uporządkować swoje myśli, uspokoić się wewnętrznie, nie złościć i nie gniewać na kogokolwiek
• Do pisania używano jajek kurzych, pierwiastek, tych jakie niosły się pierwszy rok. Jeśli w gospodarstwie nie było koguta kobiety wymieniały jajka, ponieważ jajka koniecznie musiały być zapłodnione.
• Farby do pisanek otrzymywano z naturalnego surowca, garnki do ich gotowania powinny być nowe, albo przeznaczone wyłącznie do tego celu i używane raz w roku
• Wodę przeznaczoną do mycia jajek i przygotowania farb pisankarka miała brać nienapoczętą. Należało ją przynieść wcześnie rano, nie odwracając się do tyłu i nie rozglądając na boki. Przy spotkaniu z przechodniem nie witać i nie odpowiadać na pytania zachowując pełne milczenie…
• Do pisania używano tylko czystego wosku pszczelego. Wosk roztapiano w naczyniach, które ustawiano na węglu wygarniętym z pieca. Wierzono, że pisankę należy pisać przy pomocy „żywego ognia”
• W roztopionym wosku zanurzano pisak, albo niewielki kawałek twardego wosku kładziono w pisak i nagrzewano nad płomieniem świecy.
• Zwykle całą partię pisanek pisano najpierw na białym jajku, a gdy wszystkie były gotowe – wtedy malowane je na żółto. Potem na wszystkich jajkach malowano na żółtym kolorze następną część wzoru i farbowano na czerwono. W ten sposób nanoszono dalsze kolory, od najjaśniejszego do najciemniejszego.
• Gotowe pisanki nagrzewano w ciepłym piecu po wyjęciu z niego wielkanocnych bab. W tym celu pisanki układano w wielkiej glinianej misce i stawiano do pieca, gdzie się nagrzewały. Roztopiony wosk wycierano czystymi szmatkami, które potem palono w tym samym piecu
• Pisanki i kraszanki były święcone razem z wielkanocną babą i innymi tradycyjnymi produktami, po liturgii zaś ludzie pozdrawiali się, całowali i obdarowywali wzajemni pisankami. W ten sposób ludzie nie tylko wyrażali swoją radość z powodu Zmartwychwstania Chrystusa, ale też godzili się ze sobą i wybaczali wzajemne przewinienia.
Poniżej krótka instrukcja, jak samodzielnie wykonać pisanki w domu 🙂
W Polsce tradycja pisanek zachowała się na terenach łemkowszczyzny. Technika dekorowania różni się od ukraińskich jedynie wyglądem narzędzia do nakładania wosku. Na łemkowszczyźnie używa się patyczka z wbitą szpilką, której główka służy właśnie do nakładania wzorów. Szpilką nie uzyskuje się prostej linii, ale rozciągniętą kroplę, wzory zaś są jej kombinacjami. Uzasadnienie techniki w tradycji chrześcijańskiej przepięknie ilustruje poniższy cytat:
„Pierwsze pisanki pisała Matka Boska. Kiedy Jezus był maleńki lubił się bawić pisankami. Matka Boska pisała mu pisanki złotym pisakiem. Kiedy Chrystusa wzięto na męki Matka Boska pisała je po nocach, ale pisanki wychodziły bardzo ładne, bo Matka Boska pisząc je płakała, jej łzy płynęły z oczu i gdzie łza kapnęła na pisankę tam zrobiła się plamka, stąd to i teraz na pisankach artyści robią plamki”.
Cytat jak i większość informacji pochodzi z książki pt.: „Ukraińska Pisanka Ludowa” do której to odsyłam wszystkich pasjonatów – warto.
